اولین قانون مالیات در ایران در سال 1345 به تصویب رسید. بعد از آن در سال 1366 قانون مالیات های مستقیم به طور کلی و در بسیاری از مواد قانونی دستخوش تغییراتی شد.
هم اکنون آخرین قانون مصوب مالیات های مستقیم ، مصوب سال 1366 با اصلاحات بعدی یعنی سال 1394 و اصلاحات جزئی در سال 1401 و 1403 میباشد.
قانون مالیات های مستقیم در اصلاحیه 1394 مترقی تر ، هدفمند تر و بابرنامه تر شد.
اصولا قانون خشن و خشک است و حوصله مطالعه گر را بسر میبرد.هیچ تفاوتی هم بین مالیات و تامین اجتماعی و قانون کار و…ندارد.
مالیات بسیار گسترده است، بسیار نکات ریز و با اهمیتی دارد لذا مطالعه مداوم آن لازم است که اگر چنین نباشد مطالب از ذهن به راحتی و زودی خارج میگردد.
آن شخصی که مطالعه مداوم دارد و اصطلاحا بروز است میتواند در این حوزه موفق باشد.پرواضح است که مطالعه مستمر با کار اجرائی نتیجه بخش است و آثار ترقی فرد را هموار می سازد.
در سال های اخیر منظور بعد از اصلاحیه سال 1394 به نظر میرسد ، چالش های قانون بیشتر هم شده است.
تفسیرهای متنوع و مختلف افراد که البته میتواند هر کدام از نقطه نظر و دیدگاهی صحیح باشد ، این قانون را با چالش و ابهاماتی روبرو کرده است.
قانون مالیات ها شامل مواد قانونی و تبصره های ذیل آن است.
به جهت اثر بخشی ، رفع ابهام ، توضیحات تکمیلی ، به گونه ای تفسیر قانون و بسیاری موارد دیگر ، سازمان امور مالیاتی کشور و معاونت های مختلف نسبت به تهیه و تنظیم مصوبه های قانونی چون بخشنامه،آیین نامه اجرائی ، دستورالعمل ، نامه های اداری ،اطلاعیه اقدام میکنند.
گاها این مصوبات قانونی ، خود ایجاد اختلاف برای مجریان قانون و فعالان اقتصادی میکند.بدین ترتیب که بخشنامه شماره….به جهت رفع ابهام ماده قانونی….صادر شده است ولی همان بخشنامه خودش ابهام دارد.
به طور کلی در حوزه مالیات نگارش قانون باید با دقت بیشتری انجام گیرد و از صاحبنظران در حوزه حقوق بهره بیشتری اخذ شود تا نیاز آنچنانی به مصوبات قانونی نباشد.
مثلا در حوزه مالیات حقوق و دستمزد شاید خلاصه برداری از آن در قانون مالیات های مستقیم نصفه صحفه آ5 شود ولی شاید بیش از 50 مصوبه مختلف دارد که به ابهامات و اختلافات در این حوزه افزوده است که قطعا ضعف در قانون نویسی و قانون گذاری و البته اجرای آن است.
مالیات های مستقیم به جهت انواع پرداخت آن به مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شود.
مالیات های مستقیم ، مالیات هایی هستند که پرداخت کننده آن برای قانون گذار ، سازمان مالیاتی کشور و دولت مشخص است.
مثلا شرکت الف در سال 1404 سودی معادل 100.000.000 ریال داشته که طبق قانون باید 25 درصد آن را به عنوان مالیات بر درآمد پرداخت نماید.در این جا پرداخت کننده یعنی شرکت الف مشخص است.
یا آقای احمدی به شغل کفاشی مشغول است و در سال 1404 سود فعالیت آن 50.000.000 ریال میباشد که قانونا باید مالیات آن را در موعد مقرر پرداخت نماید که اینجا نیز پرداخت کننده آن کاملا برای سازمان مالیاتی و دولت مشخص است .
برخی مالیات های چون مالیات بر ارزش افزوده ، پرداخت کننده آن مشخص نیست و اصولا سازمان مالیاتی و دولت به دنبال آن نیست که چه شخصی آن را پرداخت میکند ، سازمان مالیاتی در این نوع مالیات فقط به دنبال وصول آن است!!!
موضوعی که حائز اهمیت میباشد این است که ، مالیات های مستقیم را از سود مطالبه میکنند یعنی به طور خلاصه درآمد منهای هزینه ها.
گاها به دلیل پاره ای مشوق ها ، مثلا حمایت از صادرات یا تولید یا مشاغل خانگی و صنعتی ….قانون گذار از کل سود یا قسمتی از سود فعالان اقتصادی مالیات های مستقیم را مطالبه نمیکند.
در سنوات اخیر و البته در آینده دایره معافیت ها و مشوق های مالیاتی کاهش یافته و می یابد.
ولی باید بدانیم که تعلق هر گونه مشوق مالیاتی مستلزم انجام برخی تکالیف قانونی است چون تسلیم اظهارنامه مالیات بر درآمد در موعد مقرر.
مثلا صادر کننده ای که از مبادی خروجی و گمرکی رسمی و قانونی ، نسبت به صادرات محصول و خدمت خود اقدام میکند با تسلیم اظهارنامه مالیات بر درآمد در موعد مقرر ، ارائه اسناد و مدارک و دفاتر در موعد برای رسیدگی ، ارسال فاکتور در سامانه مودیان بابت فروش های خود و اعلام شماره حساب های بانکی جدید به سازمان مالیاتی کشور و رفع تعهدات ارزی حاصل از صادرات خود ، مشمول مالیات با نرخ صفر یا اصطلاحا معافیت به نرخ صفر می شود.
یا به دلیل حمایت از سپرده گذاری نزد بانک ها ، سود حاصل از آن سپرده گذاری معاف از مالیات است.
قانون مالیات های مستقیم ، مفاهیم و مقدمات
مودی مالیاتی ، شخصی است که مالیات پرداخت میکند و یا تعریفی کاملتر شخصی است که به عرضه کالا،ارائه خدمت ، واردات و صادرات مبادرت مینماید.
برخی مودیان مالیاتی مشمول پرداخت مالیات و برخی غیرمشمول می باشد.
همواره به یاد داشته باشیم که غیرمشمول در پرداخت مالیات یا معاف یا نرخ صفر در مالیات دو بحث کاملا مجزا می باشد.
اشخاص ذیل مشمول پرداخت مالیات میباشند:
الف – کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال و املاک در ایران
ب-هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل مینماید.
ج-هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران ، نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل مینماید.
د-هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل مینماید.
ه-هر شخص غیرایرانی اعم از حقیقی یا حقوقی نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل مینماید و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمک های فنی و یا واگذاری فیلم های سینمائی از ایران تحصیل مینماید.
مثلا شخصی که در ایران ملکی دارد و آن را به اجاره می دهد و یا میفروشد،شخصی که به امر فروش سیستم های کامپیوتری در ایران مشغول است ،شخصی که مقیم خارج از ایران است و شرکتی در ایران دارد و کالاهای پزشکی میفروشد ، شخص حقوقی که ( شرکت ) در ایران مشغول به امر پیمانکاری راه و ساختمان است ، شخصی خارجی که در ایران مشغول تعلیم دادن فنی به نیروهای شرکت برق است.
اشخاص ذیل مشمول پرداخت مالیات های مستقیم نیستند:
الف – وزراتخانه های و موسسات دولتی
ب – دستگاه هایی که بودجه آن به وسیله دولت تعیین می شود
ج – شهرداری ها و دهیاری ها
د – بنیادها و نهادهائی که از امام خمینی و رهبری مجوز معافیت دارند
در خصوص موارد فوق درست است که مشمول پرداخت مالیات نیستند ولی تکالیفی چون ارسال فاکتور در سامانه مودیان ، ارسال گزارشات فصلی ، اظهارنامه مالیات بر درآمد ، مالیات حقوق را باید انجام دهند.
قانون گذار تکالیفی چون تسلیم اظهارنامه مالیات بردرآمد ، مالیات حقوق ، ارسال فاکتور در سامانه مودیان ، تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده ، ارسال گزارشات فصلی را برای مودیان مالیاتی اجباری کرده و در صورت عدم انجام هر تکلیف حسب مورد جرائمی در نظر گرفته است.
جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیات بر درآمد غیرقابل بخشش است که نشان دهنده اهمیت آن است.
شخص حقیقی موضوع ماده 81 قانون مالیات های مستقیم یعنی فعالیت های کشاورزی ، دامداری و دامپروری ، پرورش زنبور عسل و نوغان داری و…در صورت عدم تسلیم اظهارنامه مالیات بر درآمد نیز مشمول معافیت مالیاتی میباشد.